()
مقادیر دیه کامله
حجةالاسلام والمسلمین حسین کریمى
استادیار گروه فقه و مبانى حقوق اسلامى دانشگاه قم
چکیده
این مقاله، بعد از مقدمهاى کوتاه، در سه بخش اصلى فراهم آمده است. در بخش اول، فتاواى فقها و خلاصهاى از ادله آنها در باره مقدار دیه کامله آمده است. دیه کامل یک مرد مسلمان در فقه امامیه بر مبناى مشهور فقیهان، یکى از این انواع است: صد شتر، دویست گاو، هزار گوسفند، هزار دینار، ده هزار درهم و دویستحله.
در بخش دوم، نویسنده، روایات این باب را به شش گروه تقسیم کرده است.
بخش سوم، نویسنده به اجتهاد در ادله پرداخته و نتیجه آن را به عنوان یک نظریه علمى ارائه نموده است. اهم مطالب نویسنده در این بخش به شرح زیر است:
1. معیار اصلى در باب دیات، شتر مىباشد و بقیه انواع به عنوان قیمتبراى سهولت در پرداخت، عدل آن قرار گرفته است.
2. تخییر در انتخاب یکى از انواع ششگانه، مخصوص صورتى است که اختلاف فاحش در قیمت نباشد.
3. در صورت اختلاف فاحش قیمتها، نوع شتر که مجعول اولى است، مورد عمل قرار مىگیرد.
4. موضوع دیه اعیان، انواع ششگانه است; لذا رجوع به قیمت آنها بدون تراضى و تصالح امکانپذیر نیست.
کلید واژهها: 1- احکام دیه 2- انواع دیه کامله3- فتاواى فقیهان در مورد دیه کامله
1 . مقدمه دیه کامل یک مرد مسلمان در فقه امامیه بر مبناى مشهور فقیهان، یکى از انواع صد شتر، دویست گاو، هزار گوسفند، هزار دینار، ده هزار درهم و دویستحله مىباشد. چون در زمان حاضر بین این انواع اختلاف قیمتبه طور فاحش وجود دارد، تا جایى که بین نوع شتر و نوع حله میلیونها تومان اختلاف قیمت است، قهرا این شبهه به ذهن مىرسد که قانونگذار اسلام با آنکه آگاه بر «ماکان و مایکون» و عارف به اوضاع آینده جهان بوده است، چگونه چنین حکمى را براى عموم مسلمانان تشریع نموده است. این مقاله بر آن است که این حکم فقهى را از ریشه بررسى و پاسخ این شبهه را با مبانى علمى تبیین نماید. در هر حال، نگارنده از خداى متعال مدد مىطلبد و از ارواح پاک محمد و آل او - صلوات الله علیهم اجمعین که وسائط فیض ربوبىاند - استعانت مىجوید. 2 . اقوال فقهاى امامیه از آنچه در کتابهایى مثل «مفتاح الکرامة» و «جواهر الکلام» بیان شده است، استفاده مىشود که فقهاى امامیه در باره مقادیر دیه کامل و روش انتخاب آن دیدگاههاى مختلفى دارند. برخى از این نظرات به شرح زیر است: الف: دیه کامل، یکى از انواع ششگانه (صد شتر، دویست گاو، هزار گوسفند، هزار دینار، ده هزار درهم و دویستحله) مىباشد و این امر مورد اجماع و تسالم فقهاى عظیم الشان است. (1) ب: مشهور فقهاى قدیم و جدید برآنند که انتخاب یکى از انواع مذکور با جانى است و وظیفه اصلى در هر یک از انواع ششگانه مذکور تخییر است و فرقى بین صورت تساوى قیمت و اختلاف آن نیست. (2) در این زمینه فقیه معروف، - محقق اول، - مىنویسد: هر یک «از این شش نوع، وظیفه اصلى و هیچیک مشروط بر عدم دسترسى به نوع دیگر نیست و جانى در انتخاب مخیر حضرت امام خمینى قدس سره در کتاب تحریر الوسیله مىنویسد: ‹رسث/››ح )5( ».تسین طرش عاونا باختنا رد لوتقم ىایلوا تیاضر و تمیق ىواست« حح :دسیونىم ;ملاکلارهاوج بحاص حح )4( ».تسا ىناج اب رایتخا و ،تسین ىرگید ىارب لدب کیچیه و ىلصا هفیظو مادک ره عاونا نیا« حح :دسیونىم دعاوق باتک رد ;ىلح هملاع» ححخ)3( «ظاهر این است که، امور ششگانه [انواع دیات] هر کدام وظیفه اصلى است و جانى در انتخاب هر یک از آنها مخیر است و رعایت تنویع [وجوب هر جنس بر دارندگان آن جنس] لزومى ندارد، بنابراین، هر کس مىتواند هر نوعى را که بخواهد انتخاب کند ولو اینکه قیمتها مختلف باشد.» ج: در مقابل، جمعى از فقها عقیده به تنویع دارند و گفتهاند: بر دارندگان نقدینه، درهم و دینار و بر شترداران، شتر و بر گاوداران، گاو و بر گوسفندداران، گوسفند و بر بافندگان و پارچهداران حله واجب است. و این قول، مختار صدوق و مفید و شیخ; در نهایة و خلاف و مبسوط و سلار; در مراسم و ابن حمزه; در وسیله و قاضى ابن براج; است. (6) د: از کلام قاضى ابن براج در کتاب «المهذب» چنین استفاده مىشود که تعیین و کفایت انواع ششگانه بر سبیل تنویع در خصوص صورت تساوى قیمت آنها مىباشد. (7) صاحب جواهر این قول را خلاف فتاوى و معقد اجماع منقول معرفى مىکند. (8) 2